Hvað er kynbundið ofbeldi?

Í 2. grein laga um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna nr. 150/2020 er að finna orðskýringar og skilgreiningar með lögunum en þar segir:

Kynbundið ofbeldi: Ofbeldi á grundvelli kyns sem leiðir til eða gæti leitt til líkamlegs, kynferðislegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir því verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennda sviptingu frelsis, bæði í einkalífi og á opinberum vettvangi.

Í 14. grein er svo nánar fjallað um réttindi fólks sem verður fyrir áreitni. En þar segir að „atvinnurekendur og yfirmenn stofnana, félagasamtaka og íþrótta- og æskulýðsfélaga skulu gera sérstakar ráðstafanir til að koma í veg fyrir að starfsfólk, nemar og notendur þjónustu verði fyrir kynbundnu ofbeldi, kynbundinni áreitni eða kynferðislegri áreitni á vinnustað, í stofnun, félagsstarfi eða skólum.
Ef yfirmaður er kærður vegna ætlaðs kynbundins ofbeldis, ætlaðrar kynbundinnar áreitni eða ætlaðrar kynferðislegrar áreitni verður hann vanhæfur til að taka ákvarðanir í tengslum við starfsskilyrði kæranda á meðan meðferð málsins stendur yfir og skal þá næsti yfirmaður taka slíkar ákvarðanir.“

Í 5. gr. kynjajafnréttislaga kemur fram að fyrirtæki og stofnanir þar sem starfa 25 eða fleiri að jafnaði á ársgrundvelli skulu setja sér jafnréttisáætlun.  Í slíkri jafnréttisáætlun þarf að kveða á um þau réttindi sem tilgreind eru í 6.-14. gr. kynjajafnréttislaga. Þar er sérstaklega fjallað um launajafnrétti, laus störf, starfsþjálfun, endurmenntun og símenntun, samræmingu fjölskyldu- og atvinnulífs og hvernig atvinnurekendur og stjórnendur eiga að koma í veg fyrir kynbundna áreitni og kynferðislega áreitni á vinnustað.

Samkvæmt reglugerð um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum 1009/2015 skal atvinnurekandi „bregðast við eins fljótt og kostur er þegar honum berst kvörtun eða ábending um einelti, kynferðislega áreitni, kynbundna áreitni eða ofbeldi á vinnustað sem og verði hann var við slíka hegðun eða aðstæður á vinnustaðnum sem líkur eru á að leitt geti til slíkrar hegðunar verði ekki gripið til aðgerða.“ Einnig er atvinnurekendum gert skylt að gera „skriflega áætlun um öryggi og heilbrigði á vinnustað skv. II. kafla þannig að dregið sé úr hættu á að aðstæður skapist sem líkur eru á að leitt geti til eineltis, kynferðislegrar áreitni, kynbundinnar áreitni eða ofbeldis á vinnu­staðnum.“

Nánari upplýsingar um áætlanir um öryggi og heilbrigði auk áhættumats sem liggja á til grundvallar áætlunum á vinnustað má finna á heimasíðu Vinnueftirlitsins.

Rétt er að taka fram að lög um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna leggja skyldur á herðar atvinnurekenda til að gera sérstakar ráðstafanir til að koma í veg fyrir kynbundið ofbeldi, kynbundna áreitni eða kynferðislega áreitni. Þetta eru fyrirbyggjandi aðgerðir en ekki viðbragð við atburði sem þegar hefur átt sér stað. Ef grunur leikur á um að brot hafi þegar átt sér stað heyrir það undir almenn hegningarlög nr. 19/1940 og skal beina þeim málum til lögreglu.