Samkvæmt lögum um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla nr. 10/2008 ber fyrirtækjum og stofnunum, þar sem starfa fleiri en 25 starfsmenn, að setja sér jafnréttisáætlun. Áætlanirnar eru samþykktir skipulagsheilda um vinnu og markmið, sem hafa jafnan rétt og jafna stöðu kvenna og karla að leiðarljósi. Jafnréttisáætlanirnar eru jafnframt viðurkenning atvinnurekenda á að nauðsynlegt sé að framkvæma sérstakar aðgerðir til að raunverulegt jafnrétti og jafnstaða kvenna og karla náist. Í jafnréttislögum er fjallað um fjögur meginviðfangsefni jafnréttisáætlana:

Launajafnrétti: Atvinnurekendur skulu tryggja að konum og körlum séu greidd jöfn laun og þau njóti sömu kjara fyrir sömu eða jafn verðmæt störf. Nýverið hafa verið gerðar sérstakar breytingar, sem skylda stærri fyrirtæki og stofnanir til að sýna fram á innleiðingu markvissra og faglegra aðferða við ákvörðun launa, í samræmi við Jafnlaunastaðal, ÍST 85:2012. Dæmi um aðgerð á þessu sviði gæti meðal annars verið fólgin í leggja með kerfisbundnum hætti mat á innihald starfa og kröfur með tilliti til starfslýsinga.

Laus störf, starfsþjálfun, endurmenntun og símenntun: Starf sem laust er til umsóknar skal standa opið jafnt konum og körlum. Þá skulu konur og karlar njóta sömu möguleika til endurmenntunar, símenntunar og starfsþjálfunar. Dæmi um aðgerð á þessu sviði gæti meðal annars verið fólgin í vinnu að gerð starfsþróunaráætlunar sem miðar að því að veita konum og körlum á vinnustað jöfn tækifæri til sí- eða endurmenntunar.

Samræming fjölskyldu- og atvinnulífs: Atvinnurekendur skulu gera ráðstafanir til að gera konum og körlum kleift að samræma starfsskyldur sínar og ábyrgð gagnvart fjölskyldu. Það skal gert með því að auka sveigjanleika í skipulagi vinnu og vinnutíma þannig að tekið sé tillit til fjölskylduaðstæðna starfsfólks. Dæmi um aðgerð á þessu sviði gæti verið fólgin í að kanna og verða við mismunandi þörfum starfsfólks til sveigjanlegs vinnutíma, til lengri eða skemmri tíma.

Kynbundið ofbeldi, kynbundin áreitni og kynferðisleg áreitni: Gera skal sérstakar ráðstafanir til að koma í veg fyrir að starfsfólk, nemar og skjólstæðingar skipulagsheilda verði fyrir kynbundnu ofbeldi, kynbundinni áreitni eða kynferðislegri áreitni á vinnustað, stofnun, í félagsstarfi eða skólum. Þá hafa réttindi starfsfólks verið frekar tryggð með sérstakri reglugerð um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Dæmi um aðgerð á þessu sviði getur til dæmis verið fólgin í að leggja mat á vinnuumhverfi starfsfólks og leggja fram tillögur um úrbætur í samræmi við markmið jafnréttislaga og laga um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum.

Jafnréttisáætlunum er fyrst og fremst ætlað að skoða og endurmeta aðstæður á vinnustöðum. Því er mikilvægt að skýr framkvæmdaáætlun segi fyrir um hvenær og hvernig á að fylgja aðgerðum eftir. Jafnréttisstofa veitir öllum sem til stofnunarinnar leita ráðgjöf um gerð jafnréttisáætlana en úrskurðar ekki um brot á jafnréttislögum. Telji einstaklingar, fyrirtæki, stofnanir og félagasamtök að ákvæði laganna hafi verið brotin skal vísa ágreiningi til kærunefndar jafnréttismála. Verkefni nefndarinnar er að taka erindi til meðferðar og kveða upp skriflegan úrskurð. Úrskurðir nefndarinnar eru bindandi en málsaðilum er heimilt að bera þá undir dómstóla.

Tryggvi Hallgrímsson,

sérfræðingur á Jafnréttisstofu.